Ko te reo Māori te reo taketake o Aotearoa-Niu Tīreni. Ko ia tētahi o ngā reo whai mana e toru o te whenua. Ko te reo te poutokomanawa o te ahurea Māori, te tuakiri hoki, ā, ko tētahi taonga tuku iho o tō tātou whenua.

Last updated: Rāpare, 31 Hereturikōkā, 2023 | Thursday, 31 August 2023

Kei tēnei whārangi ētahi pārongo mō te reo Māori me ētahi hononga ki ngā rauemi. Tirohia Ā Mātou Whakaarotau mō ngā pārongo e pā ana ki te mahi a Te Puni Kōkiri e ārahi ana i te Rautaki Reo Māori.

Te Hītori o Te Reo Māori

Arā noa atu ngā piki me ngā heke i te hītori o te reo Māori, mai i te tīmatanga o te rautau 1800 hei reo kōrero ā-waha anake, tae rawa ake ki waenga i te rautau 1900 i hurihia ngā reo kia puta ai te reo Ingarihi hei reo matua, whānui hoki. Ahakoa te huringa, kei te ora tonu te reo Māori, ā, mai i te ngahuru tau 1970, kua whakahaumanutia hoki.

I tīmata te aranga ake anō o te reo Māori i te ngahuru tau 1970. I taua wā torutoru noa iho ngā whānau e kōrero ana i te reo Māori, ka tino māharaharatia ka mate haere te reo hei reo kōrerorero ia rā. Nā tērā i whakatūria ai ngā kaupapa mātauranga reo Māori pērā i Te Kōhanga Reo, te Kura Kaupapa Māori me Te Ataarangi.

I te tau 1987, i whakamanatia te Ture Reo Māori hei whakanui i te reo Māori hei reo pūmau o Aotearoa-Niu Tīreni. I whakatūria hoki tētahi kaupapa e mōhiotia nei ko Te Taura Whiri i te Reo Māori e hāpai ana i te reo Māori hei reo ora, hei reo whakawhitiwhiti kōrero. Ka whakatakoto a Te Taura Whiri i te Reo Māori i ngā taumata kounga mō te reo Māori ā-tuhi, ā-waha hoki, ā, ka whakarato i te rangahau ka aratakina te kaupapa here e pā ana ki te whakatairanga, te tiaki, me te whakatipu i te reo Māori.

Mai i taua wā, kua whakawhānuitia te hāngai kia whai wāhi te ao pāho Māori, ā, nō muri mai ka hua mai te whakatūnga o Te Māngai Pāho.

Ko ētahi atu whanaketanga ko te whakatūnga o Whakaata Māori i te tau 2003. Nō te tau 2008 ka whakarewatia tētahi hōngere Whakaata Māori tuarua, ko Te Reo, kia pūmau ki te whakapāho ki te reo Māori anake.

I te marama o Paengawhāwhā 2016, ka whakaaetia Te Pire mō te Reo Māori 2016 e te Pāremata. Mā tēnei ture e tū ai Te Mātāwai, māna hei ārahi te whakarauoratanga o te reo Māori mā ngā iwi me ngāi Māori.

Kei te reo Māori me te reo Ingarihi tēnei ture, otirā, ko te tuhinga reo Māori te kape matua. He tuatahitanga tēnei i raro i te ture o Aotearoa.

Kei raro anō i te ture nei kua whakaae te Karauna nā ā rātou kaupapa here me ā rātou mahi o mua e pā ana ki te reo Māori kua raruraru ngā whakapaparanga maha o ngā iwi me ngāi Māori.

I tū te hui tuatahi a Te Mātāwai ki Ōtaki, i a Whiringa-a-nuku, i te tau 2016.

I a Here-turi-kōkā, i te tau 2017, ka kī ngā tāngata o Rotorua ko reira tonu te tāone tuatahi i Aotearoa kua reorua i te reo Māori me te reo Pākehā.

Ngā tatauranga mō te reo Māori

E ai ki Te Kupenga, arā, ko te pūrongo mō te oranga Māori i whakaputaina e Tatauranga Aotearoa i te tau 2013, e matapaetia ana ka tata ki te 55 ōrau o ngā pākeke Māori (257,500) ka āhua āhei ki te kōrero i te reo Māori (arā, ka āhei ki te kōrero neke atu i ngā kupu torutoru noa iho, kīanga rānei ki te reo). Ka whakatauritea tēnei ki te 42 ōrau (153, 500) i te tau 2001.

Ka whakaaturia hoki e te pūrongo 50,000 (arā, 11 ōrau) o ngā pākeke Māori e matatau ana, e pai ana rānei ki te kōrero i te reo Māori; arā, ka taea e rātou te kōrero mō ngā tini kaupapa, ngā kaupapa maha rānei ki te reo Māori.

Kei te pai haere ngā waiaro o te Māori, o Tauiwi hoki, mō te reo Māori. E ai ki Te rangahautanga o ngā waiaro ki te reo Māori (arā, ko te Survey of Attitudes toward the Māori Language) i mahia mā Te Puni Kōkiri i te tau 2006, i kitea ai ka whai mana ināianei te reo Māori i roto i te pāpori Māori, ā, ka whakaaetia e te nuinga o Tauiwi i Aotearoa hoki.

Te Mātāwai

Ko Te Mātāwai tētahi whakahaere hou i whakatūria ai i raro i Te Ture mō te Reo Māori 2016 hei ārahi i te whakarauoratanga o te reo Māori mā ngā iwi me ngāi Māori.

Kua rite a Te Mātāwai kia mātāuru te rere o te tahua hou ki ngā iwi e whakarauora ana i te reo, e rere ai te reo i ōna kāinga, i tōna hapori, otirā ki tōna oranga tonutanga.

 

Te Tohu Reorua i te Reo Māori me te Reo Pākehā

He mea whakaputa te rauemi o Te Tohu Reorua i te Reo Māori me te Reo Pākehā: He kupu ārahi e kairangi ai ngā tikanga nā Te Puni Kōkiri me Te Taura Whiri i te Reo Māori hei whakamaha ake, hei whakapai ake hoki i te tohu reorua puta noa i Aotearoa.

Kī ana te pukapuka whai kupu ārahi i te tohutohu pai hei āwhina i tā ngā whakahaere pāhekoheko atu ki ngā hapori Māori me tā rātou tautoko kia nui ake te kitea o te reo Māori mā te tohu.

Te Pāhotanga o te reo Māori

Ko Te Māngai Pāho tētahi Kaupapa ā-Karauna i whakatūria hei tāpae pūtea taunaki ki te whatunga ā-motu o ngā hongere irirangi Māori, me te whakaputa i ngā hōtaka whakaata reo Māori, hōtaka reo irirangi, kohinga pūoru hoki. Ka whakahaere hoki Te Māngai Pāho i te pūtea hangarau whakawhitiwhiti pārongo hou (arā, ko ICT Māori) ka whakatūria hei tautoko i te whanaketanga ōhanga Māori, me te reo Māori, ahurea Māori hoki mā te hangarau whakawhitiwhiti pārongo (ICT).

 

Kei Irirangi.net ngā hononga me te pārongo whakapātanga ki te whatunga hongere o ngā reo irirangi Māori e 21.

Ko Whakaata Māori te kaiwhakapāoho iwi taketake o Aotearoa-Niu Tīreni, e whakarato ana i ngā tūmomo hōtaka maha ā-rohe, ā-taiao hoki mā te hunga mātakitaki huri noa i te motu, ā-Ipurangi hoki.

Ko te hongere Te Reo tētahi ratonga tūturu 100 ōrau o te hōtaka i te reo Māori. Ka tāpaea e te hongere ngā pitopito kōrero o te wā me ngā kitenga kōrero, ngā hōtaka kōrerorero, me te ngahau ā-pitopito kōrero, tae atu ki te hākinakina me ngā hōtaka tamariki. Kei SKYTV: hongere 82 me te Freeview: hongere 24 te hongere a Te Reo.

Te mātauranga Reo Māori – whakaakoranga kōhungahunga, kura hoki

Ka whakarato tēnei pepa whakamōhio a Te Tāhuhu o te Mātauranga i ētahi pārongo anō me tētahi tirohanga whānui o te kaupapa Māori me te mātauranga rumaki reo Māori, ā, i roto i Education Counts ka whai wāhi te pārongo tatauranga mō Te Reo Māori i roto i te Mātauranga.

Ko Te Kōhanga Reo tētahi kaupapa i whakatū kōhanga reo Māori, pokapū rānei, mō te mokopuna me te whānau. I whakatūria Te Kōhanga Reo National Trust Board i te tīmatanga o te ngahuru tau 1980, ko tōna whāinga ko te tiaki i te reo, i ngā tikanga me ngā āhuatanga Māori mā te whai i te urunga o te mokopuna me te whānau ki roto i te kaupapa o Te Kōhanga Reo.

Arā ētahi atu kōwhiringa rumaki reo Māori, reo rua rānei pērā i te puna reo (arā, ko te pokapū ako, tiaki hoki) me ngā puna kōhungahunga (arā, ko ngā rōpū tākaro). Ka tāpae atu ētahi kura kōhungahunga, ētahi ratonga ako, tiaki ā-kāinga hoki i te mātauranga kōhungahunga reorua hoki. Kei tēnei wāhi Ipurangi mā ngā mātua te pārongo mō te ako kōhungahunga me ngā ratonga puna mātauranga kōhungahunga (ECE).

Ka tuku Te Tāhuhu o te Mātauranga i ngā pūtea taunaki, raihana hoki ki ngā kōhanga reo me ngā ratonga ECE katoa. Ahakoa kāore ngā puna kōhungahunga (arā, ko ngā rōpū tākaro) e whai raihana ka whakawhiwhia pea ki te tohu mana e taea ai e rātou te whai pūtea taunaki i te Kāwanatanga.

Kei te rāngai kura whakature ētahi kura e whakahaeretia hei kura kaupapa Māori, ā, e hono ana ki Te Rūnanganui o Ngā Kura Kaupapa Māori. Arā anō ētahi atu kura e hono ana ki te mana whenua (arā, he Kura Motuhake).

Kei Education Counts tētahi rārangi o ngā kura e whakaakotia ana te katoa, ētahi rānei o ō rātou ākonga ngā kaupapa marautanga ki te reo Māori mō te 51 ōrau o te wā, neke atu rānei, ā, ka kitea ngā kōrero whakapā mō aua kura mā Te Kete Ipurangi.

E hiahia ana ki te ako i te reo Māori?

Mai i te tau 1979, ka kōkiritia i roto i te hapori Māori e Te Ataarangi te ako i te reo i rō kāinga, i runga marae hoki. He tini kaupapa ako reo Māori ōna huri noa i te motu.

He maha ngā kaupapa mātauranga matua e tāpae ana i ngā pepa me ngā akoranga reo Māori kua rēhitatia ki te Te Taura Here Tohu Mātauranga o Aotearoa. Tirohia te wāhi Ipurangi a Te Mana Tohu Mātauranga o Aotearoa (NZQA) ki reira rapu ai i tētahi kaupapa mātauranga ki tō rohe.

Tērā pea ka pīrangi koe ki te toro atu ki Te Whanake, ki Kōrero Māori rānei mō ētahi rauemi ako i te reo Māori.

Papakupu Māori ā-Ipurangi

Ko Te Aka Māori-Ingarihi, Ingarihi-Māori tētahi papakupu Māori ā-Ipurangi ka noho hei hoa mō te papakupu ā-pepa.

Ka whakatauira te papakupu o Ngata i ngā kupu matua – reo Māori mai, reo Ingarihi mai hoki i roto i te rerenga me ngā kīanga i tīkina mai i ngā horopaki whānui o nāianei, o mua rānō hoki. Ka whakamāramatia te whakamahinga me te tikanga hoki.

Kei te kimi kaiwhakawhiti reo?

Kei Te Taura Whiri i te Reo tētahi Rēhita Kaiwhakawhiti reo ā-Motu e rārangihia ana ngā ingoa o ngā tāngata kua whakawhiwhia ki te Raihana Whakamāori ā-Tuhi, Whakamāori ā-Waha hoki/rānei, i tohua i raro i te Section 15(2)c o te Ture Reo Māori 1987.

Related News and Stories

Read our latest news and stories for this kaupapa.

Te Pūtake o Te Riri ki Tauranga Moana Haerenga

  • Date: 10 November 2023

Tauranga Moana iwi commemorated 159 years since the battles of Gate Pā and Te Ranga

Read more

Kia whakanuia ki te Mahuru Māori 2023

  • Date: 13 October 2023

Reo Māori stories, team waiata and inter-office kapa haka performances helped bring Mahuru Māori to life at Te Puni Kōkiri.

Read more

Chile and Aotearoa strengthening reo revitalisation together

  • Date: 22 August 2023

Shared experience between Chile and Aotearoa for revitalising indigenous languages will benefit both countries.

Read more

Join Te Wiki o te Reo Māori movement

  • Date: 09 August 2023

Te Wiki o te Reo Māori started on 14 September 1972, in recognition of the 30,000-signature strong petition to parliament for te reo Māori to be taught in schools.

Read more

It's International Day of the World's Indigenous Peoples

  • Date: 09 August 2023

To all indigenous peoples of the world, kia pai to rā! International Day of the World’s Indigenous Peoples is celebrated and acknowledged every year on 9 August. 

Read more

Recognising Matariki Stars of Aotearoa

  • Date: 13 July 2023

Ngā Tohu Matariki o te Tau provides the opportunity to acknowledge and celebrate those who have made considerable contributions to Aotearoa across a range of diverse backgrounds and sectors, locally, nationally and globally.

Read more