Ko te reo Māori te reo taketake o Aotearoa-Niu Tīreni. Ko ia tētahi o ngā reo whai mana e toru o te whenua. Ko te reo te poutokomanawa o te ahurea Māori, te tuakiri hoki, ā, ko tētahi taonga tuku iho o tō tātou whenua.

Last updated: Rāapa, 13 Poutūterangi, 2024 | Wednesday, 13 March 2024

Kei tēnei whārangi ētahi pārongo mō te reo Māori me ētahi hononga ki ngā rauemi. Tirohia Ā Mātou Whakaarotau mō ngā pārongo e pā ana ki te mahi a Te Puni Kōkiri e ārahi ana i te Rautaki Reo Māori.

Te Hītori o Te Reo Māori

Arā noa atu ngā piki me ngā heke i te hītori o te reo Māori, mai i te tīmatanga o te rautau 1800 hei reo kōrero ā-waha anake, tae rawa ake ki waenga i te rautau 1900 i hurihia ngā reo kia puta ai te reo Ingarihi hei reo matua, whānui hoki. Ahakoa te huringa, kei te ora tonu te reo Māori, ā, mai i te ngahuru tau 1970, kua whakahaumanutia hoki.

I tīmata te aranga ake anō o te reo Māori i te ngahuru tau 1970. I taua wā torutoru noa iho ngā whānau e kōrero ana i te reo Māori, ka tino māharaharatia ka mate haere te reo hei reo kōrerorero ia rā. Nā tērā i whakatūria ai ngā kaupapa mātauranga reo Māori pērā i Te Kōhanga Reo, te Kura Kaupapa Māori me Te Ataarangi.

I te tau 1987, i whakamanatia te Ture Reo Māori hei whakanui i te reo Māori hei reo pūmau o Aotearoa-Niu Tīreni. I whakatūria hoki tētahi kaupapa e mōhiotia nei ko Te Taura Whiri i te Reo Māori e hāpai ana i te reo Māori hei reo ora, hei reo whakawhitiwhiti kōrero. Ka whakatakoto a Te Taura Whiri i te Reo Māori i ngā taumata kounga mō te reo Māori ā-tuhi, ā-waha hoki, ā, ka whakarato i te rangahau ka aratakina te kaupapa here e pā ana ki te whakatairanga, te tiaki, me te whakatipu i te reo Māori.

Mai i taua wā, kua whakawhānuitia te hāngai kia whai wāhi te ao pāho Māori, ā, nō muri mai ka hua mai te whakatūnga o Te Māngai Pāho.

Ko ētahi atu whanaketanga ko te whakatūnga o Whakaata Māori i te tau 2003. Nō te tau 2008 ka whakarewatia tētahi hōngere Whakaata Māori tuarua, ko Te Reo, kia pūmau ki te whakapāho ki te reo Māori anake.

I te marama o Paengawhāwhā 2016, ka whakaaetia Te Pire mō te Reo Māori 2016 e te Pāremata. Mā tēnei ture e tū ai Te Mātāwai, māna hei ārahi te whakarauoratanga o te reo Māori mā ngā iwi me ngāi Māori.

Kei te reo Māori me te reo Ingarihi tēnei ture, otirā, ko te tuhinga reo Māori te kape matua. He tuatahitanga tēnei i raro i te ture o Aotearoa.

Kei raro anō i te ture nei kua whakaae te Karauna nā ā rātou kaupapa here me ā rātou mahi o mua e pā ana ki te reo Māori kua raruraru ngā whakapaparanga maha o ngā iwi me ngāi Māori.

I tū te hui tuatahi a Te Mātāwai ki Ōtaki, i a Whiringa-a-nuku, i te tau 2016.

I a Here-turi-kōkā, i te tau 2017, ka kī ngā tāngata o Rotorua ko reira tonu te tāone tuatahi i Aotearoa kua reorua i te reo Māori me te reo Pākehā.

Ngā tatauranga mō te reo Māori

E ai ki Te Kupenga, arā, ko te pūrongo mō te oranga Māori i whakaputaina e Tatauranga Aotearoa i te tau 2013, e matapaetia ana ka tata ki te 55 ōrau o ngā pākeke Māori (257,500) ka āhua āhei ki te kōrero i te reo Māori (arā, ka āhei ki te kōrero neke atu i ngā kupu torutoru noa iho, kīanga rānei ki te reo). Ka whakatauritea tēnei ki te 42 ōrau (153, 500) i te tau 2001.

Ka whakaaturia hoki e te pūrongo 50,000 (arā, 11 ōrau) o ngā pākeke Māori e matatau ana, e pai ana rānei ki te kōrero i te reo Māori; arā, ka taea e rātou te kōrero mō ngā tini kaupapa, ngā kaupapa maha rānei ki te reo Māori.

Kei te pai haere ngā waiaro o te Māori, o Tauiwi hoki, mō te reo Māori. E ai ki Te rangahautanga o ngā waiaro ki te reo Māori (arā, ko te Survey of Attitudes toward the Māori Language) i mahia mā Te Puni Kōkiri i te tau 2006, i kitea ai ka whai mana ināianei te reo Māori i roto i te pāpori Māori, ā, ka whakaaetia e te nuinga o Tauiwi i Aotearoa hoki.

Te Mātāwai

Ko Te Mātāwai tētahi whakahaere hou i whakatūria ai i raro i Te Ture mō te Reo Māori 2016 hei ārahi i te whakarauoratanga o te reo Māori mā ngā iwi me ngāi Māori.

Kua rite a Te Mātāwai kia mātāuru te rere o te tahua hou ki ngā iwi e whakarauora ana i te reo, e rere ai te reo i ōna kāinga, i tōna hapori, otirā ki tōna oranga tonutanga.

 

Te Tohu Reorua i te Reo Māori me te Reo Pākehā

He mea whakaputa te rauemi o Te Tohu Reorua i te Reo Māori me te Reo Pākehā: He kupu ārahi e kairangi ai ngā tikanga nā Te Puni Kōkiri me Te Taura Whiri i te Reo Māori hei whakamaha ake, hei whakapai ake hoki i te tohu reorua puta noa i Aotearoa.

Kī ana te pukapuka whai kupu ārahi i te tohutohu pai hei āwhina i tā ngā whakahaere pāhekoheko atu ki ngā hapori Māori me tā rātou tautoko kia nui ake te kitea o te reo Māori mā te tohu.

Te Pāhotanga o te reo Māori

Ko Te Māngai Pāho tētahi Kaupapa ā-Karauna i whakatūria hei tāpae pūtea taunaki ki te whatunga ā-motu o ngā hongere irirangi Māori, me te whakaputa i ngā hōtaka whakaata reo Māori, hōtaka reo irirangi, kohinga pūoru hoki. Ka whakahaere hoki Te Māngai Pāho i te pūtea hangarau whakawhitiwhiti pārongo hou (arā, ko ICT Māori) ka whakatūria hei tautoko i te whanaketanga ōhanga Māori, me te reo Māori, ahurea Māori hoki mā te hangarau whakawhitiwhiti pārongo (ICT).

 

Kei Irirangi.net ngā hononga me te pārongo whakapātanga ki te whatunga hongere o ngā reo irirangi Māori e 21.

Ko Whakaata Māori te kaiwhakapāoho iwi taketake o Aotearoa-Niu Tīreni, e whakarato ana i ngā tūmomo hōtaka maha ā-rohe, ā-taiao hoki mā te hunga mātakitaki huri noa i te motu, ā-Ipurangi hoki.

Ko te hongere Te Reo tētahi ratonga tūturu 100 ōrau o te hōtaka i te reo Māori. Ka tāpaea e te hongere ngā pitopito kōrero o te wā me ngā kitenga kōrero, ngā hōtaka kōrerorero, me te ngahau ā-pitopito kōrero, tae atu ki te hākinakina me ngā hōtaka tamariki. Kei SKYTV: hongere 82 me te Freeview: hongere 24 te hongere a Te Reo.

Te mātauranga Reo Māori – whakaakoranga kōhungahunga, kura hoki

Ka whakarato tēnei pepa whakamōhio a Te Tāhuhu o te Mātauranga i ētahi pārongo anō me tētahi tirohanga whānui o te kaupapa Māori me te mātauranga rumaki reo Māori, ā, i roto i Education Counts ka whai wāhi te pārongo tatauranga mō Te Reo Māori i roto i te Mātauranga.

Ko Te Kōhanga Reo tētahi kaupapa i whakatū kōhanga reo Māori, pokapū rānei, mō te mokopuna me te whānau. I whakatūria Te Kōhanga Reo National Trust Board i te tīmatanga o te ngahuru tau 1980, ko tōna whāinga ko te tiaki i te reo, i ngā tikanga me ngā āhuatanga Māori mā te whai i te urunga o te mokopuna me te whānau ki roto i te kaupapa o Te Kōhanga Reo.

Arā ētahi atu kōwhiringa rumaki reo Māori, reo rua rānei pērā i te puna reo (arā, ko te pokapū ako, tiaki hoki) me ngā puna kōhungahunga (arā, ko ngā rōpū tākaro). Ka tāpae atu ētahi kura kōhungahunga, ētahi ratonga ako, tiaki ā-kāinga hoki i te mātauranga kōhungahunga reorua hoki. Kei tēnei wāhi Ipurangi mā ngā mātua te pārongo mō te ako kōhungahunga me ngā ratonga puna mātauranga kōhungahunga (ECE).

Ka tuku Te Tāhuhu o te Mātauranga i ngā pūtea taunaki, raihana hoki ki ngā kōhanga reo me ngā ratonga ECE katoa. Ahakoa kāore ngā puna kōhungahunga (arā, ko ngā rōpū tākaro) e whai raihana ka whakawhiwhia pea ki te tohu mana e taea ai e rātou te whai pūtea taunaki i te Kāwanatanga.

Kei te rāngai kura whakature ētahi kura e whakahaeretia hei kura kaupapa Māori, ā, e hono ana ki Te Rūnanganui o Ngā Kura Kaupapa Māori. Arā anō ētahi atu kura e hono ana ki te mana whenua (arā, he Kura Motuhake).

Kei Education Counts tētahi rārangi o ngā kura e whakaakotia ana te katoa, ētahi rānei o ō rātou ākonga ngā kaupapa marautanga ki te reo Māori mō te 51 ōrau o te wā, neke atu rānei, ā, ka kitea ngā kōrero whakapā mō aua kura mā Te Kete Ipurangi.

E hiahia ana ki te ako i te reo Māori?

Mai i te tau 1979, ka kōkiritia i roto i te hapori Māori e Te Ataarangi te ako i te reo i rō kāinga, i runga marae hoki. He tini kaupapa ako reo Māori ōna huri noa i te motu.

He maha ngā kaupapa mātauranga matua e tāpae ana i ngā pepa me ngā akoranga reo Māori kua rēhitatia ki te Te Taura Here Tohu Mātauranga o Aotearoa. Tirohia te wāhi Ipurangi a Te Mana Tohu Mātauranga o Aotearoa (NZQA) ki reira rapu ai i tētahi kaupapa mātauranga ki tō rohe.

Tērā pea ka pīrangi koe ki te toro atu ki Te Whanake, ki Kōrero Māori rānei mō ētahi rauemi ako i te reo Māori.

Papakupu Māori ā-Ipurangi

Ko Te Aka Māori-Ingarihi, Ingarihi-Māori tētahi papakupu Māori ā-Ipurangi ka noho hei hoa mō te papakupu ā-pepa.

Ka whakatauira te papakupu o Ngata i ngā kupu matua – reo Māori mai, reo Ingarihi mai hoki i roto i te rerenga me ngā kīanga i tīkina mai i ngā horopaki whānui o nāianei, o mua rānō hoki. Ka whakamāramatia te whakamahinga me te tikanga hoki.

Kei te kimi kaiwhakawhiti reo?

Kei Te Taura Whiri i te Reo tētahi Rēhita Kaiwhakawhiti reo ā-Motu e rārangihia ana ngā ingoa o ngā tāngata kua whakawhiwhia ki te Raihana Whakamāori ā-Tuhi, Whakamāori ā-Waha hoki/rānei, i tohua i raro i te Section 15(2)c o te Ture Reo Māori 1987.

Related News and Stories

Read our latest news and stories for this kaupapa.

Protecting Indigenous Knowledge – He Toa Takitini

  • Date: 23 February 2024

Our Te Pae Tawhiti and Ōhanga (economic) policy teams in collaboration with indigenous intellectual property experts Local Contexts, brought together leaders and policy developers whose mahi helps protect indigenous knowledge around the world, including mātauranga Māori.

Read more

Te Pūtake o Te Riri ki Tauranga Moana Haerenga

  • Date: 10 November 2023

Tauranga Moana iwi commemorated 159 years since the battles of Gate Pā and Te Ranga

Read more

Kia whakanuia ki te Mahuru Māori 2023

  • Date: 13 October 2023

Reo Māori stories, team waiata and inter-office kapa haka performances helped bring Mahuru Māori to life at Te Puni Kōkiri.

Read more

Chile and Aotearoa strengthening reo revitalisation together

  • Date: 22 August 2023

Shared experience between Chile and Aotearoa for revitalising indigenous languages will benefit both countries.

Read more

Join Te Wiki o te Reo Māori movement

  • Date: 09 August 2023

Te Wiki o te Reo Māori started on 14 September 1972, in recognition of the 30,000-signature strong petition to parliament for te reo Māori to be taught in schools.

Read more

It's International Day of the World's Indigenous Peoples

  • Date: 09 August 2023

To all indigenous peoples of the world, kia pai to rā! International Day of the World’s Indigenous Peoples is celebrated and acknowledged every year on 9 August. 

Read more